مقدمه
زنبورهای یک کندو شامل یک ملکه ، چند صد زنبور نر و چندین هزار زنبور کارگر میباشد. در تابستان و بهار که زنبورها فعالیت زیادی برای جمع آوری شیره دارند کندو ممکن است7 - 5 کیلو زنبور داشته باشد و تعداد زنبورهای نر در این موقع زیادتر از هر موقع دیگر در کندو دیده شوند. هر یک از این دو نوع زنبور وظیفه خاصی دارند ولی منظوری که یک کندو تعقیب مینماید عبارت از بقای نسل و یا دفاع و نگهداری کندو میباشد و نظر انفرادی در بین نیست و هیچکدام از آنها در نتیجه سعی انفرادی قادر نیستند که برای مدت طولانی زنده بمانند و بنابراین هدف آنها بطور دسته جمعی انجام میگیرد.
زنبور ملکه
ملکه زنبور عسل به سادگی از کارگران و زنبور نر مشخص میشود. ملکه نسبتا درشت تر و درازتر از کارگران و درازتر از زنبوران نر است، ولی پهنتر از آنها نیست. از آنجا که شکم ملکه طویل و در سطح زیرین پهن است، طول بالهایش نسبت به بدن از بال کارگرها و زنبوران نر کوتاه تر است. نیش ملکه کمی خمیده است و نسبت به نیش کارگر دارای دندانههای کمتری است و فقط برای از بین بردن ملکههای رقیب بکار میرود. حرکت ملکه در حالت عادی ملایم است ولی در مواقع احتیاج میتواند با سرعت حرکت کند. تمام تخمهایی که در سلولها قرار دارد، بوسیله ملکه واحد کندو گذاشته میشود. این ملکه در جوانی در هوای آزاد با یک یا چند نر پشت سر هم جفتگیری و برای خود تا آخر عمر اسپرم ذخیره میکند.
فصل پرورش زنبورها
فصل پرورش نوزادان در شرایط آب و هوایی معتدل ، به مقدار کم ، از اواسط دیماه شروع شده مرتب توسعه مییابد و اوایل اردیبهشت به حداکثر خود میرسد. در صورتی که شرایط اجازه دهد، فعالیت تولید مثل آنها ، به همین وضع ، تا اواخر خرداد ماه ادامه پیدا میکند و از آن به بعد رو به نقصان میگذارد. در ماههای آبان و آذر فعالیت زاد و ولد بکلی متوقف می گردد. نژادهای مختلف زنبورعسل از این حیث دارای خصوصیات متفاوت هستند. هنگامی که تولید مثل کلنی در حداکثر توسعه خود میباشد، یک ملکه ممکن است 1500 تا 2000 تخم در روز بگذارد.
پرورش ملکه
در یک کلنی زنبور عسل ، پرورش ملکه ممکن است به یکی از علل زیر صورت گیرد:
· نشاندن ملکه جدید به جای ملکهای که به علت نامعلوم معدوم شده است.
· تعویض ملکهای که پیر شده ولی هنوز مایل است فعالیت داشته باشد.
· برای ازدیاد کلنی یا بچه بیرون کردن.
در هر یک از حالات فوق ، کارگزاران موقعی اقدام به ساختن خانه ملکه و پرورش آن میکنند که ماده بخصوص جلوگیری کننده به آنها نرسد. در حالت اول ، چندین ملکه در خانههای اضطراری که با تغییر شکل خانه کارگران ساخته شده، پرورش داده میشوند. در ابتدای ساختمان خانه اضطراری ، سلول اصلی بوسیله مایع بخصوصی که از غده زیر فکی کارگران ترشح میشود، انباشته شده، لارو داخل سلول اصلی در سطح آن شناور میشود. به این ترتیب ، لارو وارد قسمت ویژهای که برای پرورش ملکه ترتیب داده شده میگردد.
لاروهایی که برای پرورش اضطراری ملکه انتخاب میشوند اغلب دو روزه هستند ولی لاروهای سه روزه هم میتوان یافت. معمولا کارگران کوشش میکنند که در پرورش اضطراری ملکه از لاروهای مسنتر استفاده کنند. در صورتی که لارو انتخاب شده برای پرورش ملکه دو روزه باشد، در حدود 11 روز بعد ، ملکه کامل از سلول خارج میشود و اگر شرایط هوایی مساعد باشد، در فاصله 10 روز بعد جفت گیری کرده خود را برای تخم گذاری آماده می کند. در این صورت ، از وقتی که کندو ملکهای را از دست میدهد تا هنگامی که ملکه تخمگذاری جانشین آن گردد حداقل سه هفته طول میکشد.
جفتگیری
ملکه باکره وقتی که تقریبا 5 -3 روزه است، قبل از پروازهای مخصوص جفتگیری پروازهای اکتشافی در اطراف کندو مینماید. جفتگیری معمولا در گرمترین اوقات روز صورت میگیرد. گاهی ملکه بعد از چند دقیقه جفتگیری کرده به کندو برمیگردد. مشاهده جفتگیری که مطمئنا در آسمان انجام میگیرد خیلی کم صورت گرفته است. زنبورهای نر در آسمان به سرعت در اطراف ملکه پرواز میکنند و هر یک کوشش دارند که خود را به او برسانند. این پرواز دسته جمعی مدتی بطور زیگزاگ ادامه دارد. زنبور نری که موفق به جفتگیری میشود آلت تناسلی و قسمتی از اعضای مربوط را از دست داده و میمیرد.
در مدت کوتاهی که عمل جفتگیری انجام میگیرد، اسپرم نر به واژن ملکه وارد میشود. برای جلوگیری از خروج و ریزش اسپرم از واژن ، حشره نر بلافاصله دهانه خروجی واژن را با ماده ژلاتینی مخصوص مسدود میکند. اسپرماتوزوئیدها سپس به سمت کیسه اسپرم شناور و در آن متمرکز میشوند. در کیسه اسپرم ، اسپرماتوزوئیدها بطور منظم ، پهلوی هم و تقریبا بدون حرکت قرار میگیرند. ملکه معمولا قبل از اینکه شروع به تخم گذاری کند، چندین بار جفتگیری کرده به اندازه کافی برای آینده خود اسپرم ذخیره میکند.
تخمگذاری
کمی بعد از اینکه ملکه جفتگیری کرد، توجه کارگران نسبت به ملکه بیشتر می شود. درهر جا که ملکه قرار گیرد حلقهای از کارگران که اعضای آن مرتب تغییر میکند، تشکیل میگردد. زنبورهای کارگر جوان اقدام به تغذیه ملکه میکنند و بدن او را بوسیله شاخکهای خود لمس نموده با دهان میلیسند تا مواد مترشحه ملکه را دریافت کرده بین سایر زنبورها تقسیم کنند. ملکه هنگام تخمگذاری در روی شانهها ، روی قاعده مشخصی حرکت میکند. ابتدا سر خود را وارد تک تک سلولها نموده آنها را آزمایش میکند و سپس تخمی در آن قرار میدهد. برای این منظور ، شکم خود را خم کرده انتهای آن را داخل سلول میکند.
دیدن ملکه
بعضی از مربیان وقت زیادی برای جستجوی ملکه صرف مینمایند ولی بهتر است به جای این کار اطلاع حاصل کنند که ملکه خوب کار میکند یا خیر. اگر در کندو به مقدار کافی نسل زنبور در مراحل مختلف دیده شود که در قابها بطور منظم برقرار شدهاند، نشان میدهد که فعالیت ملکه رضایت بخش میباشد. بنابراین ، احتیاجی نیست که تمام کندو بازرسی شود و امتحان یکی دو قاب نسل کافی است. ولی اگر حتما لازم باشد که ملکه دیده شود باید کندو را با آرامش کامل باز نمود.
وارد کردن ملکه تازه به کندو
این عمل به منظور تعویض ملکه صورت میگیرد. در این روش ، مربیان ملکه لازم را از موسسات تربیت ملکه خریداری و از آن استفاده میکنند. میتوان تعویض ملکه را در هر موقع سال عملی نمود ولی اغلب آن را در اواخر دوره عسل کلی و یا در اوایل بهار انجام میدهند و معمولا در بهار ، هنگام جلوگیری از بچه دادن، به این کار اقدام میکنند. در هر صورت ، برای شروع به این کار ، باید نصف روز یا چند ساعت قبل از آن که ملکه جدید وارد شود، ملکه سابق را بگیرند و بیرون کنند.
لوازم مورد نیاز برای زنبورداری
یک کندوی خوب باید از ورود زنبورهای مهاجم جلوگیری کند. مقاوم در برابر اثرات مخرب نور خورشید و باران باشد. مانع از نفوذ موریانهها گردد. اغلب کندوها چوبی هستند. قسمتهای مختلف یک کندو از پایین به با لا تخته تحتانی ، طبقه ، پنجره ملکه ، قابها و زیرسازی آنها ، صفحه جدا کننده ، سرپوش ، ابزارآلات زنبورداری لباس کار زنبورداری ، یک جفت پوتین یا چکمه خوب ، یک جفت دستکش ، توری جهت پوشاندن صورت ، دودی یا دودکن ، کاردک زنبورداری ، کلاه ، برسی یا شاه پر ، قفس ملکه ، بچه گیر ، یک قوطی کبریت.
دودی یا Smoker زنبوران عسل تندخو به سادگی به زنبوردار اجازه خارج کردن عسل از کندو را نخواهند داد. برای تخفیف دادن حملات آنها و یا اداره کردن زنبوران زمانی که کندو مورد بازدید قرار میگیرد از وسیلهای به نام دودی یا دود کن استفاده میشود. برخی از دودکنها از قلع و برخی از مس یا استیل ضد زنگ ساخته شدهاند و یک دودکن باید دمنده قوی و مخزن آتش مناسب داشته باشد. بستههای مقوای نازک ، گونی کنف خشک و بخصوص پوسیده ، تکههای پارچه یا لباس پشمی کهنه ، چوب پوسیده و پهن گاو بهترین سوختها برای دودکن به حساب میآیند.
بهترین گل برای زنبور ها چیست؟
بهترین گل و اولین گل گل بیدمشک هست که قبل از تمام گلها گل میدهد و نوید بخش اغاز بهار هست و تاثیر مهمی در رشد و اغاز تخمگذاری ملکه داره.بعد از بیدمشک گلهای وحشی هستند که در هر منطقه متفاوت هستند.
در کندو چه خبر است؟
نخستین نکتهای که هر پرورشدهنده زنبور عسل باید بداند، انواع زنبور و محتویات کندو است. پرورشدهندگان سنتی زنبور عسل که معمولا از دوران کودکی در کنار پدر خانواده با این کار آشنا میشوند، میدانند در کندو چه زنبورهایی زندگی میکنند و مواد اولیه ساخت عسل از کجا میآید، اما کسی که میخواهد تازه با کندو و عسل آشنا شود، باید بداند چه نوع زنبورهایی چه کارهایی را برعهده دارند و اصلا چرا باید به عسل این همه اهمیت بدهند.
واقعیت این است که در کندوی زنبور عسل، چندان تناسبی بین فعالیت زنبورها و پاداشی که میگیرند وجود ندارد! در کندو 3 نوع زنبور کارگر، نر و ملکه زندگی میکنند. ملکه معمولا مادر تمامی زنبورهای کندو است. مهمترین وظیفه ملکه تخمگذاری است. او خرطوم توانایی برای جمعآوری شهد گلها ندارد و میتواند بیشتر از 5 سال زنده بماند. در زنبورداری تجاری بهعلت کاهش تخمریزی ملکه از سال دوم زندگی به بعد، بیش از 2 سال از یک ملکه استفاده نمیشود. زنبورهای نر در کندو تنها وظیفه بارور کردن ملکه را دارند. آنها هم توانایی جمعآوری شهد و گرده را ندارند و تنها ۲۴ روز زنده میمانند. جنسیت زنبورهای کارگر هم مانند ملکه، ماده است. در یک کندوی قوی با بیش از ۱۰ قاب، حدود ۷۰ هزار زنبور کارگر وجود دارد. زنبورهای کارگر با اینکه ماده هستند، توانایی بارور شدن ندارند.
سرزمین اولیه زنبور عسل قسمتهای گرمسیری و نیمهگرمسیری آفریقا بوده است، اما امروزه در تمام نقاط دنیا به جز مناطق قطبی زندگی میکند. تا قرن 16 میلادی زنبور عسل منحصر به دنیای قدیم یعنی آسیا، آفریقا و اروپا بوده است. نخستین فسیل زنبور حدود 40 میلیون سال عمر دارد. زنبور عسل در کندوهای طبیعی در شکاف کوهها و تنه خالی درختان زندگی میکرد و بشر اولیه هم از همین کندوهای طبیعی برای بهدست آوردن عسل استفاده میکرد. هنوز هم گاهی در شمال کشور از این نوع کندوها استفاده میشود.
اما بهتدریج زنبورداری پیشرفت کرد و به جایی رسید که کندوهای امروزی ساخته شدند و به این ترتیب از هر کندو عسل بیشتری تولید شد. عسلی را که زنبورها تولید میکنند میتوان به چند نوع تقسیم کرد: یک نوع عسل، سمی است که از شهد گلهای خاصی تولید میشود و انسان را مسموم میکند. این عسل برای خود زنبورها سمی نیست، اما قابل استفاده برای انسان نیست. عسلی که این روزها مورد استفاده انسانها قرار میگیرد، عسل طبیعی است. البته متخصصان پرورش زنبور عسل، عسلی را طبیعی میدانند که از شهد گلهای طبیعی در زنبورستانها بهدست آمده باشد نه از دادن آب و شکر به زنبورها. عسلی که از شهد گلها به دست آمده باشد، کیفیتی 10 برابر کیفیت عسل حاصل از آب و شکر خوردن زنبورها دارد.
عسل طبیعی خواص بسیار زیاد خوراکی و آرایشی دارد. بسیاری از مواد آرایشی و داروهای پوستی از عسل به دست میآید. عسل، ماده غذایی بسیار غنی و انرژیبخشی است که حدود ۸۰ درصد از وزن آن از قندهای ساده ساخته شده و هر۱۰۰ گرم آن ۳۲۰ کالری تولید میکند. این قندهای ساده به سرعت جذب میشوند و اثر انرژیبخشی خود را آشکار میکنند. همچنین عسل دارای ویتامینهای متعددی از قبیل تیامین، ریبوفلاوین، پیریدوکسین و ویتامین کا است. از نظر فیزیکی، عسل اثر ضدباکتریایی دارد و از قدیم، انسان از خاصیت ضدمیکروبی آن در درمان ناراحتیهای پوستی از قبیل زخمها و سوختگیها استفاده کرده است. عسل را در درمان بیماریهای دستگاه تنفسی و عفونتهای ناحیه حلق هم به کار میبرند. عسل برای بهتر شدن ناراحتیهای قلبی، رفع اسهال و کمک به بیماران دیابتی نیز بسیار مؤثر است. اثرات ضدسرفه و خلطآور عسل هم به توانایی آن در رقیق کردن ترشحات راههای هوایی و بهبود عملکرد سلولهای پوششی دستگاه تنفسی مربوط میشود.
براي خيلي ها اين سوال پيش مي آيد كه زنبورداري را از كجا بايد شروع كرد؟
1-بايد ابتدا خود را براي زنبور داري آماده ساخت و اين كار را بايد در فصل زمستان كه زنبور ها در كندو هستند انجام داد براي اين كار بايستي در اين فصل (زمستان) به مطالعه و تحقيق در مورد زنبورداري پرداخت و با نحوه زندگي و كار با زنبور عسل آشنا شد
2-خريد كندو در بهمن و اسفند و عدم خريد كندو در فصل پاييز زيرا كندويي كندوي خوبست كه در بهمن و اسفند داراي جمعيتي قوي باشد در صورتي كه در فصل پاييز اقدام به خريد كندو نماييد امكان شكست بسيار بالاست چون زنبورهاي پير و ضعيف در فصل زمستان از بين مي روند و مي ميرند و جمعيتي كه در پاييز در كندو ديده مي شود يك جمعيت حقيقي نيست
3-توجه شود كه كندو ها داراي ملكه باشند چون كندوهاي بي ملكه در فصل بهار كه شروع توليد نسل و تكثير كندوست افزايش جمعيتي نداشته و از بين مي رود در صورتي كه با كندويي بي ملكه مواجه شديد سريعا بايستي اقدام به ادغام كندو با يك كندوي قوي نمود
4-زنبورداري را با سه كندو شروع كنيد چون در صورتي كه يكي از كندو ها از بين رفت مايوس نشويد بهتر است كه تعداد كندو ها در ابتدا سه تا شش عدد باشد
5-هميشه جمعيت قوي و سالم خريداري كنيد منظور از جمعيت قوي در بهمن ماه اين است كه دو طرف شش تا هشت عدد از كادر ها را زنبور پوشانيده باشد
6-محيط مناسبي براي نگهداري در نظر گرفته شود چو�